Zabawa fabułą i słowem - oto dewiza Georges'a Pereca. W każdym razie czuć ją doskonale w książce "O sztuce oraz sposobach usidlenia kierownika działu w celu upomnienia się o podwyżkę".Cóż to za tytuł? - krzykną sceptycy i ci, którzy literaturę przyzwyczaili się traktować z jedynie słuszną powagą. Ironia to czy kpina? I z kogo? Z nas?!Bo tytuł książki Pereca, w istocie, jest jak strzała wymierzona w nasze dobre samopoczucie. I to strzała podwójnie zaostrzona. Zaczyna się natomiast wszystko od poważnej decyzji: "Zastanowiwszy się głęboko zebrawszy całą swą odwagę decydujesz się odszukać kierownika działu aby upomnieć się o podwyżkę udajesz się więc by odszukać kierownika działu przyjmijmy dla uproszczenia zawsze bowiem należy upraszczać że zwie się on pan Xavier to znaczy pan czy raczej p x udajesz się więc do p x i teraz są dwie możliwości albo p x jest w swoim biurze albo p x nie ma w jego biurze gdyby p x znajdował się w swoim biurze nie byłoby zapewne problemu ale oczywiście p x nie ma w jego biurze pozostaje ci zatem tylko jedna rzecz do zrobienia czatować na korytarzy aż wróci czy też w ogóle się pojawi ale przypuśćmy nie że się nie pojawi w takim wypadku pozostałoby tylko jedno rozwiązanie powrócić do własnego biura i przeczekać do popołudnia albo i następnego dnia by podjąć kolejną próbę ale że jak zwykle się spóźni w takim wypadku najlepsze co możesz zrobić zamiast w tę i we w tę chodzić po korytarzu to odwiedzić swoją koleżankę pannę y (...)". ABSURDALNE POMYSŁYCóż to za bełkot? - znów odezwą się sceptycy i ci, którzy literaturę przyzwyczaili traktować się z jedynie słuszną powagą. Będą też oni przy okazji wskazywali na błędy ewidentne: brak interpunkcji, potok słów, powtórzenia i innego rodzaju nieakceptowane niechlujności. Tychże spieszmy więc uspokoić, że Perec pisząc swoją książkę nie tylko nie był niespełna rozumu, ale wszystko doskonale wcześniej przemyślał. Nie działał zresztą sam. Georges Perec - francuski pisarz żydowskiego pochodzenia (o polskich korzeniach!) - należał do głośnej grupy OuLiPo, która lubowała się w grach słownych. Panowie skupieni wokół "Warsztatu Literatury Potencjalnej" konstruowali swoje dzieła literackie w oparciu o prawa rządzące naukami ścisłymi, przede wszystkim matematyką. W rezultacie - jak wylicza autor posłowia, Bernard Magné - Perec obierał sobie za cel: napisać tekst bez a, czy też bez e; napisać tekst, który tak samo czyta się od przodu, jak i na wspak; spisać wszelkie pokarmy stałe i płynne, które pochłonął w ciągu roku tysiąc dziewięćset siedemdziesiątego czwartego; interesować się nie tym, co nadzwyczajne, ale tym, co najzwyczajniejsze w świecie... I tak dalej, i tak dalej. Setki podobnie absurdalnych pomysłów. NIE MA WYJŚCIAPo cóż to wszystko? - podniosą larum sceptycy i ci, którzy literaturę przyzwyczaili się traktować z jedynie słuszną powagą. Tu cele nie są jasno wytyczone, tym bardziej, że za komentarze do tekstów Pereca zabierali się literaturoznawcy z gruntu niejednoznaczni. "Perec panicznie bał się zapomnienia" - pisał Michał Paweł Markowski kilka lat temu. "O latach 60. mówił: "w tym samym czasie moja pamięć znacznie podupadła. Zacząłem się bać, że zapomnę i że jeśli nie będę wszystkiego zapisywał, nie będę w stanie niczego zachować z uciekającego życia". Z tego nieposkromionego strachu przed całkowitą amnezją wynikła szaleńcza potrzeba zachowywania i sporządzania klasyfikacji. Perec wspominał, że zachowywał wszystko: listy wraz z kopertami, bilety do kina, bilety lotnicze, rachunki, odcinki czeków, recepty, katalogi, tygodniki, wypisane długopisy, rachunki za gaz i prąd dotyczące mieszkania, w którym nie mieszkał już od sześciu lat. Całe dnie spędzał na ich porządkowaniu, marząc o klasyfikacji, która wypełniłaby każdy dzień jego życia".Ale odpowiedź prof. Markowskiego może być oczywiście jedną z wielu. Dla czytelników nieuwikłanych w konteksty miłym dla ucha będzie rytm i takt tej prozy. A także, by tak rzec, dość luźne podejście do słowa i sensu. Oczywiście Perec nie byłby sobą, gdyby wszystkiego szczegółowo i schematycznie nie rozrysował. Do tekstu dołączony jest zatem - rozpisany na poszczególne części - mechanizm fabularnych wyborów, które kierować mają nami, czyli "chcącymi usidlić kierownika działu w celu upomnienia się o podwyżkę". W istocie jednak najważniejszy w tym wszystkim zdaje się absurd rzeczywistości, ironia losu, gra słowna, a wreszcie: doprowadzony do groteski Kafkowski schemat. Schemat, z którego nie ma wyjścia. MATERIALNE NIEDOBORYAha. Sceptykom i tym, którzy literaturę przyzwyczaili się traktować z jedynie słuszną powagą spieszymy wyjaśnić, że - w skrócie rzecz biorąc - książka w nikłym stopniu rozstrzyga, jak w rzeczywistości "usidlić kierownika działu" i "upomnieć się o podwyżkę". Pozwala natomiast - na tych kilka całkiem zabawnych chwil - zapomnieć o problemach z szefem i materialnych niedoborach. ;-) Marcin Wilk Georges Perec, "O sztuce oraz sposobach usidlenia kierownika działu w celu upomnienia się o podwyżkę", przeł. Wawrzyniec Brzozowski, Warszawa 2011.